ენანტიომერული ნარევების დაყოფა ზეკრიტიკული სითხეების ქრომატოგრაფიაში ქირალურ სელექტორად ცელულოზა ტრის (3-ქლორ-5მეთილფენილკარბამატის) გამოყენებით

Abstract

Separation of enantiomers represents one of the hot topics of contemporary chemistry from both theoretical and practical points of view. The importance of this problem from the pracrical point of view is caused by the fact that enantiomers of chiral biologically active molecules such as pharmaceuticals, food additives, agrochemicals, etc., are commonly characterized with different target activity, toxicity, metabolism, transformation in environment, etc. For instance, enantiomers of chiral pesticides may have not only different effect on target object but may also undergo transformation with different speed and form different final degradation products due to enantioselective action of enzymes and microbs [1]. More than half of currently used drugs are chiral and waste majoriy of them are still used in a racemic form. This is not justified since the enantiomers of chiral drugs commonly possess different pharmacodynamic and pharmacokinetic properties [2]. Chirality represent very challenging issue on the way of development of new chiral drugs, agrochemicals, food additives and other biologically active molecules. Therefore, chirality, enantiomer separation and other related topics represent the objects of many international conferences (for instance, annual series of Chirality conference), dedicated journals (for instance journal Chirality from Wiley, New York, USA), books [3] and governmental regulations, such as US Food and Drug Administration (FDA), European Medical Agency (EMA), etc. Based on above mentioned, the most effective and safe use of chiral biologically active compounds requires separation of their enantiomers and reliable evaluation of their enantiomeric purity.

ენანტიომერული ნარევების დაყოფა თანამედროვე ქიმიის ერთ–ერთ აქტუალურ პრობლემას განეკუთვნება როგორც თეორიული, ისე პრაქტიკული თვალსაზრისით. ამ პრობლემის აქტუალურობა პრაქტიკული თვალსაზრისით განპირობებულია იმ ფაქტით, რომ ქირალურ ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებათა (როგორიცაა, სამკურნალწამლო საშუალებები, საკვების დანამატები, სასოფლო სამეურნეო დანიშნულების შხამქიმიკატების და ა.შ.) ენანტიომერები როგორც წესი ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან მათი ბიოლოგიური აქტივობით, ტოქსიკურობით, მეტაბოლიზმის უნარით და ა.შ. მაგალითად ქირალური პესტიციდების ცალკეულ ენანტიომერს შესაძლებელია ჰქონდეს არა მარტო განსხვავებული ეფექტი სამიზნე ობიექტზე მოქმედების თვალსაზრისით, არამედ შესაძლოა ჰქონდეთ გარემოში ერთმანეთისგან განსხვავებული დაშლის კინეტიკა და სხვადასხვა საბოლოო პროდუქტები. დღესდღეობით გამოყენებული სამკურნალწამლო საშუალებების დააახლოებით ნახევარი არის ქირალური და გამოიყენება რაცემატის სახით, მაშინ როდესაც ქირალური სამკურნალწამლო საშუალების ენანტიომერებს შესაძლოა ერთმანეთისგან ძირეულად განსხვავებული ფარმაკოკინეტიკური და ფარმაკოდინამიკური მახასიათებლები გააჩნდეს. სამკურნალწამლო საშუალებების ქირალობის საკითხი წარმოადგენს მნიშვნელოვან გამოწვევას ახალი სამკურნალწამლო საშუალებების შექმნის მიმაართულებით, რაც ფარმაცევტული მიმართულების ბევრი კონფერენციის, საერთაშორისო ჟურნალის (მაგალითად Chirality, Wiley, New York, USA), წიგნის და ისეთი სამთავრობო უწყებების განსჯის საგანს წარმოადგენს, როგორიც არის ამერიკის საკვების და სამკურნალწამლო საშუალებათა სააგენტო, ევროპის მედიკამენტების სააგენტო და ა.შ. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, ქირალური შხამ-ქიმიკატების და სამკურნალწამლო საშუალებების უსაფრთხო და მაქსიმალურად ეფექტური გამოყენება მოითხოვს მათი ენანტიომერების ერთმანეთისაგან წინაწარ დაყოფას.