ვალდებულების შესრულების შეუძლებლობისა და ფორს მაჟორის აღრევა ქართულ სასამართლო პრაქტიკაში

Abstract

წინამდებარე ნაშრომის მიზანია მოახდინოს ვალდებულების შესრულების შეუძლებლობისა და ფორს-მაჟორის აღრევის გამიჯვნა. ჩემი დაინტერესება ამ თემით, გამოწვეულია იმ სირთულეებიდან გამომდინარე, რომლებიც გამოვლინდა საქართველოს სასამართლო პრაქტიკაში, ზემოაღნიშნული ორი ინსტიტუტის თაობაზე, სამოქალაქო საქმეთა განხილვისას. როგორც ცალკეული სასამართლო გადაწყვეტილებები, ასევე, მოცემულ საკითხებთან დაკავშირებული არაერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკა გამოკვეთს იმ სირთულეებს რაც ვალდებულების შესრულების შეუძლებლობისა და ფორს მაჟორის გამიჯვნისას იჩენს თავს. ამ გარემოებების გათვალისწინებით, ვეცდები ქართული, გერმანული და ფრანგული სამოქალაქო სამართლის ნორმებისა და სასამართლო პრაქტიკის გაანალიზების მეშვეობით, მკითხველისთვის ნათელი გახდეს ის განსხვავებები, რაც მოცემულ საკითხებზე დავების გადაწყვეტისას გვხვდება. აღნიშნული საკითხის განხილვისას ყურადსაღებია ის გარემოება, რომ ქართული სამოქალაქო სამართლის ერთ-ერთ ყველაზე ნაკლებად დამუშავებულ საკითხს წარმოადგენს ვალდებულების შესრულების შეუძლებლობა, პრობლემა შესაძლოა მდგომარეობდეს საკითხის არასწორად აღქმაში. აღნიშნული ხარვეზის მიზეზად შეიძლება მივიჩნიოთ ის, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის შემქმნელ კომისიას, შესაბამისი დანაწესი გამორჩა ან, დაუდგენელი მიზეზების გამო, გამოტოვა ვალდებულებით სამართალში, მიუხედავად იმისა, რომ გერმანიის სამოქალაქო კოდექსში შეუძლებლობის მომწესრიგებელი ნორმის დანაწესის გარშემო იყო კონსტრუირებული მთლიანი ვალდებულების დარღვევის სამართალი და 2002 წლის ვალდებულებითი სამართლის რეფორმის შემდეგაც, დარჩა ვალდებულების დარღვევის სამართლის მნიშვნელოვან დანაწესად. ვალდებულების დარღვევის სამართლის მთლიანი სისტემის თავდაყირა დაყენების საფრთხეს ქმნის მოცემული სამართლებრივი ფიგურის ვერ ან არასწორად გაგება, რის მაგალითსაც წარმოადგენს ის გარემოება, რომ საქართველოში გაუგებარია, თავდაპირველ ვალდებულებაზე შესრულების შეუძლებლობის ასახვა, გარდა ამისა, მოცემული საკითხისადმი მიძღვნილ თეორიულ ნაშრომებში ხშირია შესრულების შეუძლებლობისა და ფორს მაჟორის გვერდიგვერდ ხსენების ან საერთოდ გაიგივების მაგალითები, რაც სრულებით გაუმართლებელია. სასამართლო პრაქტიკა ავითარებს საკმაოდ გაუმართავ მსჯელობას, იმის წარმოდგენის გარეშე, თუ რას იწვევს შეუძლებლობა, მაგრამ აღნიშნულ პრობლემაში უფრო მეტად არის დამნაშავე სამართლის მეცნიერება, რომელმაც ორი ათწლეულის განმავლობაში ვერ მოახერხა შესრულების შეუძლებლობის სამართლებრივი ფიგურის კონტურების გამოკვეთა.