ქართული მჭევრმეტყველების ტექსტების ლინგვისტური ანალიზი: ტროპის სახეები

Abstract

The title of our work is "Linguistic Analysis of Georgian Rhetorical Texts: Types of Tropes". Research object is linguistic analysis of X-XXI centuries Georgian Rhetoric texts. The aim of the work is to display the linguistic features of the study of Georgian rhetorical texts. Accordingly, we also have research tasks: to identify the types of metabolas and to demonstrate their linguistic characteristics. Novelty of our research topic is due to the fact that in the Georgian scientific reality has not yet been digitized Georgian rhetorical text, so it was impossible to study this type of textual resource with modern technological and software tools. The present study is based on the texts of Georgian rhetoric, which is entering the scientific circulation for the first time as a new, electronic resource of research. We used the inductive method of diachronic linguistics, which gives us the opportunity to verify the main conclusions based on the Georgian rhetorical texts. Finally, we have main result: rhetoric texts revival that possibility, which is in languages like a potention, but is activating at the moment of speech and only for some kinds of aims. The orators are using tropes consciously. The main parts of the dissertation are: introduction, 4 chapters and conclusions. In the introductory part of each chapter, there is a general overview, subheadings, and finally - intermediate conclusions. At the end of the thesis, the main conclusions and provisions are given. In addition, the thesis presents various types of schemes, pictures and diagrams. The introduction of the thesis gives a general characteristic of the work, scientific novelty, theoretical and practical meaning of the work, and goals and issues are defined. In the first chapter, "Theoretical Guidelines for the Study of Georgian Rhetoric", the following issues are analyzed: the first Georgian textbooks of rhetoric, the history of scientific study of Georgian rhetoric and the modern theories of rhetoric. In the second chapter, we discuss the criteria for selecting texts of Georgian Rhetoric: type of text, sources, fields (preaching, celebration, funeral, royal, military, judicial, political and academic) of Georgian Rhetoric, genres (speech, preaching, doctrine, teaching, addressing, reporting, meeting, praising, presenting) and periods (Old (I-XVIII centuries), New (XIX century) and the Latest (XX-XXI centuries). According to these criteria we have compiled the texts of Georgian Rhetoric. In the third chapter, we have analyzed the texts of Georgian Rhetoric from a linguistic point of view, in particular, we have studied the types of metabolas: 1. Metaplasmas (alliteration, asonance, paronomasia); 2. Metataxis (ellipsis, polysyndetone, inversion); 3. Metasemems (comparison, handyadis); 4. Metalogisms (repetition, pleonasm, antithesis). The fourth chapter is "Georgian Rhetoric Corpus for Linguistic Studies". In this section, we discuss the so-called Sketch Engine (corpus manager and text analysis software). We will discuss search capabilities in the program, for example, to determine Wordlist, Concordance and N-grams. In addition, the last section is devoted to future prospects for research, in particular, works on the establishment of the Georgian Rhetoric Corpus. All of these issues are analyzed in the dissertation as much as possible. The study of the above issues made it possible to draw some conclusions and we also came to a practical conclusion, in particular, we registered the trial version of the Georgian Rhetoric Corpus in the program of Sketch Engine.

ჩვენი ნაშრომის სათაურია „ქართული მჭევრმეტყველების ტექსტების ლინგვისტური ანალიზი: ტროპის სახეები“. ჩვენი კვლევის საგანია X-XXI საუკუნეების ქართული მჭევრმეტყველების ტექსტების ლინგვისტური ანალიზი. ნაშრომის მიზანია აჩვენოს ქართული რიტორიკული ტექსტების შესწავლის ლინგვისტური მახასიათებლები. აქედან გამომდინარეობს საკვლევი ამოცანებიც: გამოვავლინოთ მჭევრმეტყველებით ნიმუშებში მეტაბოლათა სახეები და ვაჩვენოთ მათი ენობრივი თავისებურებები. ჩვენი საკვლევი თემის აქტუალობა განპირობებულია იმ ფაქტით, რომ ქართულ სამეცნიერო სინამდვილეში აქამდე არ განხორციელებულა ქართული მჭევრმეტყველების ტექსტების გაციფრება, რის გამოც შეუძლებელი იყო აღნიშნული ტიპის ტექსტური რესურსის თანამედროვე ტექნოლოგიური და პროგრამული საშუალებებით კვლევა. წინამდებარე კვლევა ეფუძნება ქართული მჭევრმეტყველების ტექსტებს, რომელიც პირველად შემოდის სამეცნიერო მიმოქცევაში, როგორც კვლევის ახალი, ელექტრონული რესურსი. მეთოდად გამოვიყენეთ დიაქრონიული ლინგვისტიკის კვლევის ინდუქციური მეთოდი, რომელიც გვაძლევს ძირითადი დასკვნების ქართული მჭევრმეტყველების ტექსტების საფუძველზე ვერიფიკაციის შესაძლებლობას. საკითხის კვლევისას მივიღეთ შემდეგი ძირითადი შედეგები: მჭევრმეტყველებაში ენობრივი საშუალებები სპეციალურად არის შერჩეული. ამა თუ იმ დარგისა თუ ჟანრის მჭევრმეტყველების ნიმუშებს აუცილებლად ახასიათებს მკვეთრად გამოხატული მიზანდასახულობა, ხოლო ორატორების მიერ გაცნობიერებული გამოყენების შედეგია ენობრივი საშუალებების ხმარება. სადისერტაციო ნაშრომის ძირითადი ნაწილებია: შესავალი, ოთხი თავი და დასკვნები. თითოეული თავის შესავალ ნაწილში წარმოდგენილია ზოგადი მიმოხილვა, ქვეთავები, ხოლო ბოლოს – შუალედური დასკვნები, ნაშრომის დასასრულს არის მოცემული ძირითადი დასკვნები და დებულებები, გამოყენებული წყაროების, მათ შორის, ბიბლიოგრაფიისა და ინტერნეტრესურსების სია და ასევე, დანართები საკვლევი ტექსტების წყაროების შესახებ, გარდა ამისა, ნაშრომში წარმოდგენილია სხვადასხვა სახის სქემები, სურათები და დიაგრამები. ნაშრომის შესავალში მოცემულია საკვლევი თემის ზოგადი დახასიათება, დასაბუთებულია თემის აქტუალობა, მეცნიერული სიახლე, ნაშრომის თეორიული და პრაქტიკული მნიშვნელობა, განსაზღვრულია მიზანი და ამოცანები. პირველ თავში „ქართული მჭევრმეტყველების შესწავლის თეორიული წანამძღვრები“, გაანალიზებულია შემდეგი საკითხები: რიტორიკის პირველი ქართულენოვანი სახელმძღვანელოები, ქართული მჭევრმეტყველების მეცნიერული შესწავლის ისტორია და რიტორიკის თანამედროვე თეორიები. მეორე თავში განხილული გვაქვს ქართული მჭევრმეტყველების ტექსტების შერჩევის კრიტერიუმები: ტექსტების ტიპი, წყაროები, ქართული მჭევრმეტყველების დარგები (სამქადაგებლო, სადღესასწაულო, სამგლოვიარო, სამხედრო, სამოსამართლო, სადარბაზო და პოლიტიკური), ჟანრები (სიტყვა, ქადაგება, მოძღვრება, წერილი, მიმართვა, მოხსენება, საბრალდებო სიტყვა, დაცვითი სიტყვა, წარდგინება, ქება, შესხმა) და პერიოდები (ძველი (I-XVIII სს.), ახალი (XIX ს.) და უახლესი (XX-XXI სს.) პერიოდი). სწორედ ამ კრიტერიუმების გათვალისწინებით თავი მოვუყარეთ ქართული მჭევრმეტყველების ტექსტებს. მესამე თავში ლინგვისტური თვალსაზრისით გაანალიზებული გვაქვს ქართული მჭევრმეტყველების ტექსტები, კერძოდ, შევისწავლეთ მეტაბოლათა სახეები: 1. მეტაპლაზმები (ალიტერაცია, ასონანსი, პარონომაზია); 2. მეტატაქსისები (ელიფსისი, პოლიპტოტონი, პოლისინდეტონი, ინვერსია); 3. მეტასემემები (შედარება, მეტაფორა); 4. მეტალოგიზმები (გამეორება, პლეონაზმი, ანტითეზა). მეოთხე თავის სახელწოდებაა „ქართული მჭევრმეტყველების კორპუსი ლინგვისტური კვლევებისთვის“. ამ ნაწილში განვიხილავთ ე.წ. „სიტყვათშეხამებითი მოდელების პროგრამას“. ჩვენთვის განსაკუთრებით საყურადღებოა მასში ძიების შესაძლებლობები, კერძოდ, სიტყვანის, კონკორდანსების, ენ-გრამების დადგენა. გარდა ამისა, ბოლო ქვეთავი ეთმობა კვლევის სამომავლო პერსპექტივებს, რომელიც დაკავშირებულია ქართული მჭევრმეტყველების კორპუსის შექმნის სამუშაოებთან. სადისერტაციო ნაშრომში, შეძლებისდაგვარად, გაანალიზებულია ყველა ეს საკითხი. ზემოჩამოთვლილ საკითხთა შესწავლამ შესაძლებელი გახადა გარკვეული დასკვნების გამოტანა და ასევე მივედით პრაქტიკულ შედეგამდეც, კერძოდ, სიტყვათშეთანხმებითი მოდელების პროგრამაში დავარეგისტრირეთ ქართული მჭევრმეტყველების კორპუსის საცდელი ვერსია.