ლიტერატურული ცენზურა და მარიო ვარგას ლიოსას რომანი „ქალაქი და ძაღლები“

Abstract

მეოცე საუკუნეში ცენზურის ინსტიტუტი ორი განსხვავებული მიმართულებით განვითარდა. ერთი მხრივ, ეს იყო მემარჯვენე (ნაცისტური) იდეოლოგიის ქვეყნებში ჩამოყალიბებული ცენზურის მოდელი, რომელიც განსაკუთრებით დასავლეთ ევროპის ავტორიტარული რეჟიმებისათვის იყო დამახასიათებელი, მეორე მხრივ კი – კომუნისტური იდეოლოგიის ქვეყნებში ჩამოყალიბებული ცენზურა, რომელიც აღმოსავლეთ ევროპასა და აზიაში არსებული ტოტალიტარული და პოსტ-ტოტალიტარული რეჟიმის ქვეყნებს ახასიათებდათ. ნაშრომში ჩატარებული კვლევა მიზნად ისახავს მეოცე საუკუნეში ორი დაპირისპირებული იდეოლოგიის წიაღში ჩამოყალიბებული ლიტერატურული ცენზურის მოდელების ანალიზსა და მათ გავლენას ლიტერატურულ შემოქმედებაზე, თუ რა გავლენა ჰქონდა ფრანსისკო ფრანკოს დიქტატურის პირობებში არსებულ ცენზურას ესპანურ მოდერნისტულ და პოსტმოდერნისტულ ლიტერატურაზე, საბჭოთა ცენზურას კი რუსულენოვან საბჭოთა ლიტერატურაზე. ნაშრომში ასევე განვიხილავთ საფრანგეთს, როგორც ზემოთ აღნიშნული ორი დაპირისპირებული სამყაროსაგან შედარებით თავისუფალ სივრცეს ცენზურული თვალსაზრისით. წინამდებარე სადოქტორო ნაშრომის მიზანია პერუელი მწერლის, ესეისტის, ჟურნალისტისა და პილიტიკოსის, მარიო ვარგას ლიოსას პირველი რომანის – „ქალაქი და ძაღლები“, მაგალითზე ცენზურის უნივერსალური ხასიათის დადგენა. კვლევა დაფუძნებულია, როგორც რომანის ცენზურის საარქივო მასალებსა და ესპანური ცენზურის ინსტიტუტში წარდგენილ რომანის ხელნაწერზე, ასევე ნაწარმოების პირველ გამოცემებსა და პირველ ფრანგულ, რუსულ და ქართულ თარგმანებზე. საერთაშორისო სამეცნიერო სივრცეში არაერთი კვლევა არსებობს მარიო ვარგას ლიოსას შემოქმედებისა და მისი პირველი რომანის ცენზურის შესახებ. თუმცა არსებული კვლევები ორიენტირებულია რომანის ცენზურაზე ფრანკისტული ცენზურის პირობებში. წინამდებარე ნაშრომში მარიო ვარგას ლიოსას შემოქმედება განხილულია დიქტატორული რეჟიმის პირობებში მცხოვრები ინდივიდის აღწერის თვალსაზრისით. რაც შეეხება, მის პირველ რომანს, ნაშრომში მიზნად ისახავს „ქალაქი და ძაღლების“, როგორც მხატვრული ტექსტის ანალიზს, ასევე მისი ცენზურის კვლევას როგორც ესპანეთში, ასევე საბჭოთა რუსეთში. ცენზურა დროთა განმავლობაში მუდმივ ტრანსფორმაციას განიცდის. თანამედროვე დემოკრატიულ სახელმწიფოებისათვის ძირითადად შენიღბული ცენზურაა დამახასიათებელი, რის გამოც ვერ ხერხდება შემოქმედებით პროცესში ჩარევის ან მასზე გავლენის მოხდენის თავიდან არიდება. აქედან გამომდინარე, ცენზურის ფენომენის საკითხი აქტუალობას არ კარგავს. თემის აქტუალობა გამოდინარეობს იქიდანაც, რომ პოსტ-საბჭოთა საქართველოში, ქვეყანაში, სადაც მრავალი წელი იგრძნობოდა საბჭოთა ტოტალიტარიზმისა თუ პოსტ-ტოტალიტარიზმის მარწუხები, მუდმივად აქტუალურია ავტორიტარიზმის, ტოტალიტარიზმისა თუ პოსტ-ტოტალიტარიზმის პირობებში არსებული ლიტერატურული ცენზურისა და მისგან თავის დაღწევის გზების კვლევა. რაც შეეხება მარიო ვარგას ლიოსას, უნდა აღინიშნოს, რომ პერუელი მწერლის შემოქმედების კვლევის თვალსაზრისით საქართველოში, თითქმის არ არსებობს სამეცნიერო ლიტერატურა, „ქალაქი და ძაღლების“ საბჭოთა ცენზურის კვლევის მიმართულებით კი საერთაშორისო საზოგადოება განიცდის კვლევების სიმწირეს. რომანის კვლევა, რომლის შესახებაც ბიოგრაფიული წიგნებია დაწერილი და გამოფენებია მოწყობილი 1 , არა მხოლოდ საქართველოს, არამედ საერთაშორისო საზოგადოების მუდმივ ინტერესს იწვევს.

In the twentieth century, the institution of censorship developed in two different directions. On the one hand, it was a model of censorship in the countries of right-wing (Nazi) ideology, which was especially characteristic of the authoritarian regimes of Western Europe, and on the other hand, it was a model of censorship in the countries of totalitarian and post-totalitarian regimes in Eastern Europe and Asia. The aim of the study is to analyze the models of literary censorship formed in the midst of two opposing ideologies in the twentieth century and their impact on literary creation, the impact of censorship in the dictatorship of Francisco Franco on Spanish modernist and post-modernist literature and the impact of Soviet censorship on Russian Soviet literature. In the paper we also consider France as a relatively free space from the two opposing worlds mentioned above in terms of censorship. The aim of this doctoral thesis is to establish the universal character of censorship on the example of the first novel ¨The City and the Dogs¨ of the Peruvian writer, essayist, journalist and politician Mario Vargas Llosa. The research is based on both the archival materials of the novel censorship and the manuscript of the novel submitted to the Institute of Spanish Censorship, as well as the first editions of the work and the first French, Russian and Georgian translations. There are numerous studies in the international scientific community about the literary creation of Mario Vargas Llosa and the censorship of his first novel. However, existing research has focused on censorship of the novel in the context of Francoist censorship. In the present paper, the work of Mario Vargas Llosa is discussed in terms of describing individuals living under dictatorial regimes. As for his first novel, the aim of the work is to analyze ¨The City and the Dogs¨ as a literary text, as well as to study its censorship in both Spain and Soviet Russia. Censorship is undergoing a constant transformation over time. Modern democracies basically are characterized by largely disguised censorship, which makes it impossible to avoid interfering in or influencing the creative process. Therefore, the issue of the phenomenon of censorship does not lose its urgency. The topicallity of the theme also stems from the fact that in post-Soviet Georgia, a country where the traps of Soviet totalitarianism or post-totalitarianism have been felt for many years, it is constantly relevant to examine literary censorship in the conditions of authoritarianism, totalitarianism or post-totalitarianism and the ways to escape from it. As for Mario Vargas Llosa, it should be noted that there is almost no scientific literature on the study of the work of the Peruvian writer in Georgia, and the international community suffers from a lack of research on the Soviet censorship of ¨The City and the Dogs¨. The study of the novel, about which biographical books are written and exhibitions are organized 2 , is of constant interest not only to Georgia, but also to the international community.