ჩხარტიშვილი, მარიამChkhartishvili, Mariamქადაგიშვილი, სოფიოსოფიოქადაგიშვილიKadagishvili, SophioSophioKadagishvili2025-03-152025-03-152023https://openscience.ge/handle/1/8246ეთნიკურობა უნივერსალური ფენომენია, თუმცა ეთნიკურობის მახასიათებლები დროში ცვალებადია. ცვალებადია, როგორც მათი გამოვლინების სიხშირე, ისე ინტენსივობა. დისერტაციის მიზანი წინამოდერნულ ეპოქაში ქართულ სინამდვილეში ეთნიკურობის აღქმის განვითარების პროცესზე დაკვირვებაა. კვლევის ძირითად წყაროდ გამოყენებულია ქართული ორიგინალური ჰაგიოგრაფია, აგრეთვე, ზოგ შემთხვევაში, კონტექსტის სისრულისათვის, მაგალითები მოხმობილია შუა საუკუნეების ქართული საისტორიო მწერლობიდანაც. კვლევის ქრონოლოგია მოიცავს XI-XVIII საუკუნეებს. ეს პერიოდი საქართველოს ისტორიაში დაკავშირებულია დიდ კულტურულ-სოციალურ ძვრებთან. ეთნიკურობის ფორმირებაზე დაკვირვება ხდება წინასწარ შერჩეული ინდიკატორების საშუალებით. ამ ინდიკატორთა იდენტიფიკაცია ეფუძნება ეთნიკურობის ფენომენის თანამედროვე თეორიებს, რომელთა ავტორები ცნობილი დასავლელი მეცნიერები არიან. პრობლემის ამგვარად დასმაც და კვლევის მეთოდოლოგიაც ახალია ქართული ისტორიოგრაფიისათვის: ჰაგიოგრაფიული ძეგლები ასე მთლიანობაში (რამდენიმე წარმატებული კვლევის გარდა) არასოდეს ყოფილა ერთი სოციალური ფენომენის ისტორიული რეპრეზენტაციის თვალსაზრისით კვლევის ობიექტი, არც წინამოდერნული ეპოქის ეთნიკურობის პერცეფციის მრავალმხრივი შესწავლის პრობლემა ყოფილა დასმული. ჩატარებული კვლევის შედეგად, შესაძლებელი გახდა წინამოდერნულ ეპოქაში ქართულ სინამდვილეში ეთნიკურობის აღქმის დეტალური სურათის აღდგენა. კერძოდ, შესწავლილ იქნა ერისა და ნათესავის გაგება, რომელთა შინაარსობრივი ცვლილება ერთობის შიდა შეჭიდულობის სიღრმეებს გამოხატავს, ნაჩვენებია ქართველთა თვითსახელწოდების განვითარების დინამიკა; გაირკვა, როგორ არის გამოვლენილი ჩვენ/სხვა ჯგუფი აღნიშნულ წყაროებში, თუ რა კრიტერიუმით განისაზღვრებოდა ქართული ერთობის წევრობა. დისერტაციაში განხილულია ენობრივი და რელიგიური მარკერები, რომელთა გამოვლენის სიხშირე და აქცენტები დაკავშირებული იყო მთელ რიგ პოლიტიკურ და სოციალურ ცვლილებებთან. ყურადღება გამახვილდა წარსულის, საზღვრების კონცეპტუალიზებასა და საკრალურ ობიექტებზე, რაც, როგორც კვლევამ აჩვენა, განსაკუთრებით აქტიურდება აღნიშნული პერიოდის ტექსტებში. ჰაგიოგრაფიულ ძეგლებში ეთნიკურობის ამ მახასიათებლებზე დაკვირვებამ თანმიმდევრულად წარმოაჩინა ქართული ერთობის თვითცნობიერების განვითარების პროცესი. ძირითადი შედეგის გარდა ჩატარებულმა კვლევამ საფუძველი შექმნა სხვა დასკვნების შემუშავებისათვისაც, კერძოდ, ქართულ ისტორიოგრაფიაში უკვე არსებული თვალსაზრისი ქართული ჰაგიოგრაფიის, როგორც საისტორიო წყაროს, დიდი მნიშვნელობის შესახებ, ახალი მამტკიცებელი საბუთებით გამყარდა. დადასტურდა, რომ ამ ჟანრის ძეგლების წყაროთმცოდნეობითი ღირებულება დიდია არა მარტო პირდაპირი, არამედ ირიბი ინფორმაციის მოპოვების თვალსაზრისითაც.Ethnicity is a universal phenomenon although ethnic characteristics change over time. Not only the intensity of manifestation of ethnic markers are variable but frequency. The objective of the dissertation is to observe the development process of ethnic perception in Georgian reality during the pre-modern era. The Georgian original hagiography is used as the main source of the research, as well as in certain cases for the completeness of the context, some examples are taken from the Georgian medieval historical writings. The chronology of the research covers the XI-XVIII centuries. In the history of Georgia this period is related to substantial cultural and social changes. The formation of ethnicity is observed by means of pre-selected indicators. The identification of the indicators is based on phenomenon of ethnicity proposed by modern theories of prominent Western scholars. Both, the problem set forth this way and the research methodology are novelty in Georgian historiography: hagiographic monuments as a whole (except few successful studies) have neither been the object in terms of research historical representation of social phenomenon nor the problem of a multifaceted study of the ethnic perception of the premodern era. As a result of this study, it is possible to restore a detailed picture of the perception of ethnicity in pre-modern Georgian reality. In particular, the understanding of Eri and Natesavi was investigated, whose variable content expresses the depths of internal coherence, the research shows the dynamics of the development of Georgians self-name; It has become evident how we/others group is identified in the mentioned sources and by which criteria determined a membership in the Georgian unity. The study reflects on language and religious markers, the frequency and the emphases of which were associated with a number of political and social changes. The conceptualization of the past, borders and sacred objects is underlined, and, as the research shows, this process is especially active in the texts of the mentioned period. Through observing these ethnic features in the Georgian hagiographic monuments consecutively reveals the development process of self-awareness of the Georgian unity. Besides basic research findings, the dissertation laid the foundation for other conclusions as well, namely, the importance of Georgian hagiography as a historical source, an idea already existing in Georgian historiography has been strengthened with new evidence. It has been proven that the source-study value of Georgian hagiographic monuments is significant it terms of acquiring not only direct information but also indirect information.kadoctoral thesishttps://doi.org/10.48616/openscience-538